Van alle mensen in onze gevangenissen heeft maar liefst de helft een licht verstandelijke beperking. Dat roept de vraag op of ons strafrechtssysteem wel voldoende rekening houdt met de zorgbehoeften van verdachten, schrijft Jet Bussemaker na lezing van het boek van rechtbankverslaggever Steven de Jong.
Door Jet Bussemaker
Straffen en zorgen liggen dichter bij elkaar dan menigeen denkt. Onze samenleving wordt steeds complexer en dat leidt ertoe dat steeds meer mensen moeite hebben om zich staande te houden. Dat beeld stijgt ook op uit het nieuwe boek van Steven de Jong: ‘€ 62.068 boete voor de hennepkwekerij in oma’s schuur en 21 andere opzienbarende zaken uit de rechtbank’ (Nieuw Amsterdam, 2024). Aan de hand van korte, gedetailleerde rechtbankverhalen krijgen we een kijkje in levens die uit de rails gelopen zijn.
Steven beschrijft in zijn boek erg goed hoe de huidige strafrechtsystemen vaak tekortschieten door niet volledig rekening te houden met de sociale en persoonlijke omstandigheden. De uitdagingen waarmee verdachten uit vaak sociaal-economisch kwetsbare groepen worden geconfronteerd, benadrukken het belang voor de Nederlandse rechtspraktijk om niet alleen te straffen, maar ook passend te zorgen.
Het boek staat bol van voorbeelden die ondersteunen dat we ons rechtssysteem zo moeten inrichten dat het niet alleen straft, maar ook zorgt. Mensen die met het strafrecht te maken krijgen, hebben vaker dan anderen ook problemen op andere levensgebieden, zoals financiën of (mentale) gezondheid. Van alle mensen in onze gevangenissen heeft maar liefst de helft een licht verstandelijke beperking.
In de strafzaak ‘Drie flessen wijn om de vrijheid te vieren en toen ging het weer mis’ wordt een verdachte van winkeldiefstal beschreven. Een man met verslavingsproblemen die eigenlijk intensieve begeleiding nodig heeft. Door zijn status als EU-burger zonder vast adres en beperkte taalvaardigheid kan hij geen hulp krijgen. Ondanks deze omstandigheden krijgt hij een week celstraf. De diepere problemen worden in het vonnis niet meegenomen. Dit illustreert dat ons systeem soms onvoldoende rekening houdt met de zorgbehoeften van verdachten, vooral na het uitzitten van de straf.
Ik wens dat onze samenleving streeft naar veiligheid, gezondheid en inclusie. Dit vraagt van de rechtspraak om de specifieke omstandigheden van de verdachte goed in ogenschouw te nemen. Binnen de reclassering is het ook belangrijk om de samenwerking tussen justitiële en zorgpartners en gemeenschapsorganisaties verder te versterken. Zo kunnen we een aanpak realiseren die de kans op recidive verkleint en bijdraagt aan een rechtvaardiger en inclusiever rechtssysteem voor alle burgers.
Laten we streven naar een systeem dat straffen en zorgen in balans brengt, zodat we een samenleving creëren waarin iedereen een kans krijgt om bij te dragen en mee te doen. Dit boek kan hierbij helpen.
Prof. dr. Jet Bussemaker, voorzitter Raad voor Volksgezondheid & Samenleving en voormalig minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap